Το σκάκι είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα παιχνίδι στρατηγικής.
Είναι μια μικρογραφία της ζωής, όπου κάθε κίνηση έχει συνέπειες, κάθε λάθος μπορεί να κοστίσει, και κάθε σχέδιο απαιτεί σκέψη, υπομονή και προσαρμοστικότητα.
Όπως και στη ζωή, έτσι και στο σκάκι, δεν μπορούμε να ελέγξουμε τις κινήσεις του “αντιπάλου”, είτε πρόκειται για ανθρώπους, είτε για τις ίδιες τις περιστάσεις, αλλά μπορούμε να ελέγξουμε πώς θα ανταποκριθούμε.
Η ψυχοθεραπεία λειτουργεί παρόμοια.
Ο θεραπευόμενος καλείται να παρατηρήσει τις “κινήσεις” που κάνει στη ζωή του: τις σκέψεις, τις συμπεριφορές, τις επαναλαμβανόμενες επιλογές.
Μαζί με τον θεραπευτή, μαθαίνει να “διαβάζει” τη σκακιέρα του εσωτερικού του κόσμου, να αναγνωρίζει τα μοτίβα που τον παγιδεύουν και να επινοεί νέες στρατηγικές για να ξεφύγει από το αδιέξοδο.
Στο σκάκι, μια παρτίδα δεν κερδίζεται μόνο από τον πιο έξυπνο παίκτη, αλλά από εκείνον που παραμένει ήρεμος υπό πίεση, που μαθαίνει από τα λάθη του και που μπορεί να σκεφτεί τρεις κινήσεις μπροστά.
Και στη ζωή, η ψυχολογική ανθεκτικότητα και η αυτοπαρατήρηση — δεξιότητες που καλλιεργούνται μέσα από την ψυχοθεραπεία — είναι αυτά που μας βοηθούν να σταθούμε όρθιοι, ακόμα και όταν όλα μοιάζουν χαμένα.
Ένα ακόμη κοινό στοιχείο είναι η αποδοχή της ήττας.
Στο σκάκι, η ήττα είναι αναπόφευκτη και εκπαιδευτική. Μας ωθεί να αναστοχαστούμε.
Το ίδιο και στη ζωή: αποτυγχάνουμε, πονάμε, τείνουμε να παραιτηθούμε.
Η ψυχοθεραπεία δεν μας διδάσκει να αποφεύγουμε την ήττα, αλλά να τη μετατρέπουμε σε νόημα, σε γνώση, σε ώθηση για αλλαγή.
Τελικά, το σκάκι, όπως και η ζωή, δεν είναι αγώνας για την τελειότητα, αλλά μια συνεχής εξερεύνηση του εαυτού μας.
Και η ψυχοθεραπεία είναι το εργαλείο που μας βοηθά να καταλάβουμε τι “κομμάτια” έχουμε, πώς τα χρησιμοποιούμε και — το σημαντικότερο — πώς να παίξουμε τη δική μας μοναδική παρτίδα, με σεβασμό, σοφία και επίγνωση.
Ψυχολογικά αποσπάσματα από γνωστούς θεωρητικούς και αληθινά παραδείγματα ανθρώπων
Ο Καρλ Γιούνγκ έλεγε:
«Μέχρι να κάνεις το ασυνείδητο συνειδητό, αυτό θα καθορίζει τη ζωή σου και εσύ θα το αποκαλείς μοίρα».
Η σκακιέρα του μυαλού μας είναι γεμάτη με παλιά μοτίβα, εσωτερικές συγκρούσεις, φόβους και επιθυμίες που δεν έχουν εκφραστεί.
Ο θεραπευτής, όπως ένας καλός συμπαίκτης ή παρατηρητής, βοηθά τον θεραπευόμενο να “δει” τις κινήσεις που κάνει ασυνείδητα.
Η ψυχοθεραπεία είναι σαν μια επανεκπαίδευση στη στρατηγική του εαυτού: μαθαίνουμε να διαβάζουμε καλύτερα την παρτίδα που παίζουμε κάθε μέρα με τον κόσμο και τον εαυτό μας.
Παράδειγμα 1: Η Άννα και το πιόνι που δεν τολμούσε να προχωρήσει
Η Άννα, 35 ετών, ήρθε στην ψυχοθεραπεία με ένα επίμονο αίσθημα «ακινησίας» στη ζωή της.
Παρά το γεγονός ότι είχε ευκαιρίες, προσόντα και επιθυμίες, ένιωθε ότι δεν μπορούσε να πάρει αποφάσεις.
Μέσα από τη θεραπευτική διερεύνηση, φάνηκε πως μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον όπου κάθε προσωπική πρωτοβουλία συναντούσε αμφισβήτηση.
Ο πατέρας της έπαιρνε αποφάσεις για όλα, και η μητέρα της φοβόταν την αλλαγή.
Η Άννα είχε μάθει ότι η ασφάλεια βρίσκεται στην «ακινησία».
Ήταν το πιόνι που δεν προχωρούσε, για να μην κάνει λάθος.
Μέσα από τη θεραπεία, τόλμησε σταδιακά να κάνει μικρές “κινήσεις” — να πει όχι, να δοκιμάσει κάτι καινούργιο, να διεκδικήσει.
Η παρτίδα της ζωής της άρχισε να αλλάζει.
Η Άννα έμαθε πως ακόμη και αν μια κίνηση την οδηγήσει σε απώλεια, είναι καλύτερη από το να μένει εκτός παιχνιδιού.
Ο Donald Winnicott έλεγε:
«Το παιχνίδι είναι το μέσο με το οποίο ο άνθρωπος γίνεται πραγματικός».
Το σκάκι, λοιπόν, δεν είναι απλώς ένα παιχνίδι — είναι μια μορφή ύπαρξης.
Όταν οι άνθρωποι βρίσκουν ξανά την ικανότητά τους να “παίζουν” — να πειραματιστούν, να ρισκάρουν, να επινοήσουν — τότε αρχίζουν να ζουν πιο αυθεντικά.
Παράδειγμα 2: Ο Νίκος και ο βασιλιάς που δεν ένιωθε ισχυρός
Ο Νίκος, 42 ετών, ερχόταν σε κάθε συνεδρία με την ανάγκη να ελέγχει την κουβέντα.
Ήταν επιτυχημένος επαγγελματίας, με τάξη και πρόγραμμα, αλλά εσωτερικά εξαντλημένος.
Ο ίδιος νόμιζε ότι κρατά τον “βασιλιά” του σταθερό, αλλά ο φόβος της ήττας τον είχε μετατρέψει σε υπερ-ελεγκτικό.
Όταν άρχισε να χαλαρώνει το κράτημα, να εξερευνά την ευαλωτότητά του, φάνηκε ότι ο “βασιλιάς” του δεν χρειαζόταν πια να είναι άτρωτος, αλλά ανθρώπινος.
Η θεραπεία του δεν ήταν να “κερδίσει” κάτι, αλλά να μάθει να αντέχει την αβεβαιότητα και την ήττα.
Όπως στο σκάκι: δεν μπορείς να σώσεις κάθε κομμάτι.
Πρέπει να μάθεις πότε να θυσιάζεις κάτι για να συνεχίσεις.
Η οικογενειακή θεραπεύτρια Virginia Satir είχε πει:
«Δεν είναι το πρόβλημα που μας καταστρέφει, αλλά το πώς το αντιμετωπίζουμε».
Όπως και στο σκάκι: δεν χάνεις επειδή βρέθηκες σε δύσκολη θέση.
Χάνεις όταν δεν μπορείς να δεις τη δυνατότητα που προσφέρει ακόμα και μια φαινομενικά χαμένη θέση.
Συμπέρασμα
Το σκάκι μας μαθαίνει να σκεφτόμαστε πριν ενεργήσουμε.
Η ψυχοθεραπεία μας μαθαίνει να σκεφτόμαστε πώς και γιατί ενεργούμε.
Η ζωή, τελικά, δεν είναι αγώνας για την τέλεια παρτίδα, αλλά ένα παιχνίδι εξερεύνησης, λάθους, διόρθωσης και κατανόησης.
Στην παρτίδα με τον εαυτό μας, ο στόχος δεν είναι πάντα να νικήσουμε — αλλά να μάθουμε πώς παίζεται το παιχνίδι με αλήθεια, συνείδηση και νόημα.